Pierre van Baal, 1955-2013
Photographs from Pierre's celebration in June 2013, on the occasion of the appearance of the book with his collected works.
|
Vlak voor de jaarwisseling overleed onverwacht professor Pierre van Baal. Met hem missen we een unieke figuur met een grote gedrevenheid in onderzoek en onderwijs. Hij kwam in 1980 als promovendus bij Gerard 't Hooft met twee doctoraalexamens, één in wiskunde en één in natuurkunde. Die verstrengeling is altijd een rol blijven spelen in zijn wetenschappelijke activiteit.
Zijn promotieonderzoek was op het gebied van de sterke kracht, quantumchromodynamica (QCD). De quarks zijn de bouwstenen van de kern, en bestaan in drie versies met elk een verschillende 'kleur'. Ze dragen ook een ander quantumgetal: 'smaak', waarvan er tot nog toe zes experimenteel zijn gevonden. Ze worden bijeengehouden door gluonen, die ook kleur dragen. Op korte afstand, veel kleiner dan een femtometer, is hun koppeling aan quarks zwak. Op grotere afstand neemt de koppeling toe en veroorzaakt zij de opsluiting van quarks en gluonen. De wiskundige verklaring van dit verschijnsel vormde een belangrijke leidraad in Pierre's onderzoek.
Pierre had de opdracht om zo'n systeem van quarks en gluonen in een kleine 'femto-doos' in zwakke koppeling te analyseren. Dit vormde dan een benchmark voor de computersimulaties op een rooster. Maar de simulaties konden tevens het gebied verkennen waar de kleurinteracties sterk werden.
De numerieke simulaties kwamen juist in die periode in zwang en Pierre was vanaf 1984, toen hij een post- doc begon aan de Universiteit van Stony Brook, een veel gevraagd spreker op de jaarlijkse conferenties van roosteraficionado's. Zijn mathematische bedrevenheid kwam later in de tachtiger jaren goed tot uiting in artikelen met onder andere Raymond Stora over Wittens topologische Yang-Millstheorieën.
In 1992 hield hij zijn intreerede als hoogleraar aan het Lorentz Instituut met de titel Een sterk verhaal van smaken en kleuren. In die jaren stimuleerde hij ook de numerieke aanpak van de 'quantumkleurdynamica'. Hij vormde de kern van een groep promovendi en postdocs die in het ontrafelen van de mysterieuze eigenschappen van QCD een invloedrijke rol speelde.
In 1998 ontdekte hij een nieuwe excitatie: het 'caloron'. Zoals de naam al zegt speelt deze excitatie bij hoge temperatuur een rol. De nouveauté van Pierre's caloron was dat het niet alleen de eigenschappen toonde van een al twintig jaar in zwang zijnde excitatie, het 'instanton', maar tevens een composiet was van kleur-monopolen, maar als geheel kleur-magnetisch neutraal. In de afgelopen vijf jaar heeft dit idee weer intense activiteit teweeggebracht. Het was ook in die periode dat hij zich inzette voor het project HiSPARC, waarin scholieren geleerd wordt hun eigen detector van kosmische straling te bouwen.
In 2005 sloeg het noodlot toe in de vorm van een herseninfarct. Met veel energie heeft hij de fysieke gevolgen daarvan drastisch weten te verminderen. Zijn moeder en naaste familie droegen daar veel toe bij. In de eerstvolgende jaren gaf hij weer college en wist hij zijn veldentheorie-lezingen in boekvorm te publiceren. Maar van onderzoek kwam het niet meer. Een half jaar geleden waren zijn naaste medewerkers bijeen om met een symposium Pierre's inspirerende prestaties te vieren. Een Festschrift, een selectie van zijn artikelen, vormde een bekroning. Net op tijd om hem nog eens echt gelukkig te zien.
Chris P. Korthals Altes