Peter Bongaarts, 1935-2020

Petrus Johannes Maria Bongaarts werd in 1935 in Rotterdam geboren. In 1957 legde hij het eindexamen H.B.S.-B af aan het St. Montfort College aldaar. In hetzelfde jaar begon hij zijn studie natuurkunde aan de Rijksuniversiteit te Leiden, alwaar hij in 1960 het candidaatsexamen aflegde. Na een stage aan het Instituut voor Atoomenergie te Kjeller, Noorwegen, met experimenteel onderzoek aan neutronenverstrooiing, volgde de definitieve keuze voor de theoretische natuurkunde. Peter sloot zich aan bij de onderzoeksgroep hoge-energie-fysica op het Instituut-Lorentz, deed in 1964 doctoraal examen en begon aan een promotieonderzoek onder de leiding van prof. J.A.M. Cox. Zijn belangstelling was gericht op de wiskundige aspecten van de quantumveldentheorie, met name op mogelijkheden om veldentheoretische modellen te beschrijven met C^* algebras. Van 1967 tot 1969 werkte Peter op het Massachusetts Institute of Technology in Boston, in de groep van prof. I.E. Segal.

In 1970 promoveerde hij bij John Cox op het proefschrift getiteld: An elementary C^* algebra field theory. Na zijn promotie bleef hij universitair docent op het Instituut-Lorentz, eerst in dienst van de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie, later in dienst van de Rijksuniversiteit Leiden.

Hoewel Peter nooit samen met zijn leermeesters heeft gepubliceerd, was hij hen beiden zeer erkentelijk. Veertig jaren later droeg hij zijn eerste boek op aan:

• Irving Segal (1918-1998), whose 1964 Cargèse Summer school lectures saved me from despair when I was first confronted with the mathematical problems of quantum field theory.
• John Cox (1923-2007), from whom I learned that science should be studied as part of a wider intellectual context.

Beide opdrachten geven goed de wetenschapsvisie weer van Peter Bongaarts. Hij publiceerde een tiental artikelen over wiskundige aspecten van de quantumveldentheorie, maar hij was vooral geïnteresseerd in de bredere context van de quantumfysica. Hij organiseerde een landelijk seminarium mathematische fysica en was mentor van jonge onderzoekers die zich tot dat vakgebied aangetrokken voelden. Hij ontwikkelde een cursus "moderne fysica voor wiskundigen", die hij zowel in Leiden als op internationale zomerscholen zou onderwijzen. Peter mikte op studenten "dissatisfied with the level of rigor in standard physics courses". Een goed voorbeeld is S.N.M. Ruijsenaars, die onder Peters leiding promotieonderzoek deed, in 1976 promoveerde en later hoogleraar mathematische fysica in Leeds werd.

Peters aanpak van de mathematische fysica was algebraisch, in navolging van zijn leermeester Segal. Hij vatte zijn inzichten samen in twee leerboeken, beiden verschenen na aanvang van zijn 80ste levensjaar !

• Quantum Theory: A Mathematical Approach (2015): niet-commutatieve algebra voor quantummechanische systemen
• Algebraic Dynamical Systems (2018): commutatieve algebra voor klassieke systemen

Peter hoopte met de algebraische aanpak de interpretatieproblemen van de quantumfysica uit de wereld te helpen. Een derde boek waarin hij dit wilde uitwerken is onvoltooid gebleven.

Peter bleef zich verbonden voelen met het Instituut-Lorentz. De foto is van een kerstlunch, hij sloeg er geen over. Kerstmis 2019 zagen velen van ons hem voor het laatst. We herinneren ons Peter als een collega met veel gevoel voor humor en voor de menselijke maat — we zullen hem missen.